Michel Portal – muzyczny Proteusz

„Proteusz, to właśnie on – wielu artystów w jednym, człowiek o wielu obliczach”. Tak o Michelu Portalu, francuskim mistrzu klarnetu i saksofonu, napisał już w 1972 roku socjolog i krytyk jazzu Lucien Malson. Jego trwająca do dziś aktywność jedynie potwierdza słuszność tej charakterystyki: Portal umyka wszelkiej klasyfikacji, realizując się na niezliczonych artystycznych polach.

Urodził się w Bayonne w 1935 roku. Studiuje grę na klarnecie w konserwatorium w Paryżu, uczy się również dyrygentury u Pierre'a Dervaux. W 1959 roku zostaje laureatem nagrody dla najlepszego klarnecisty na paryskiej uczelni, lata 60. przynoszą mu kolejne wyróżnienia w konkursach w Genewie oraz Budapeszcie. Ze względu na wybitne umiejętności w wykonawstwie muzyki klasycznej i współczesnej, pozostaje przez lata cenionym interpretatorem dzieł Mozarta, Brahmsa czy Schumanna, ale także współpracuje z Pierre'm Boulezem, Luciano Berio czy Karlheinzem Stockhausenem.

Portal równolegle wykazuje duże zainteresowanie jazzem, którego europejskie oblicze w latach 60. nabiera własnego charakteru i wyrazistych przedstawicieli. W 1969 roku razem z Vinko Globokarem, Jean-Pierre'm Drouetem i Carlosem Roque Asiną tworzy grupę New Phonic Art, w której muzycy eksplorują zagadnienie improwizacji. To pojęcie jest również słowem-kluczem w aktywności kolejnego składu Portala – Michel Portal Unit – który przez lata stanowi płaszczyznę dla kolektywnych improwizacji muzyków europejskich i amerykańskich pod wodzą Francuza.

Poza ramami tych składów, Portal ma na swoim koncie niezliczona ilość spotkań nagraniowych i koncertowych z plejadą jazzmanów z całego świata. Jego biograf Xavier Prevost, zastrzegając że nie jest to lista wyczerpująca, prezentuje taki spis jego najważniejszych muzycznych kompanów: są to saksofoniści John Surman, Anthony Braxton, Jean-Louis Chautemps, Harry Sokal, Dave Liebman, Louis Sclavis i François Jeanneau; perkusiści Pierre Favre, Daniel Humair, Paul Motian, Han Bennink, Mino Cinelu, Jack DeJohnette, Trilok Gurtu i André Ceccarelli; basiści Jean-François Jenny-Clark, Leon Francioli, Bob Guérin, Henri Texier, Charlie Haden; pianiści Martial Solal, Joachim Kühn, Andy Emler; gitarzysta Claude Barthélemy, organista Eddy Louiss, skrzypek Didier Lockwood, puzonista Albert Mangelsdorff, multiinstrumentalista Howard Johnson... Sytuując się zarówno w świecie muzyki klasycznej, współczesnej, jak i jazzowej, Portal ma też w swym dorobku aktywność na gruncie muzyki rozrywkowej – w latach 60. grywa w orkiestrach paryskich kabaretów Lido i Folies Bergères – ale i filmowej. Jego ścieżki dźwiękowe do filmów przynoszą mu trzy Cezary.

Choć w tym roku Portal świętuje swe 80. urodziny, bynajmniej nie należy do zadowolonych z siebie emerytów, którzy celebrują minione sukcesy i karmią ego lekturą entuzjastycznych recenzji sprzed lat. Przykładem na jego ciągłe poszukiwanie jest choćby album „Bailador” z 2011, do pracy nad którym zaprosił m.in. Lionela Loueke i Ambrose'a Akinmusire. Na płycie tej muzycy nawiązują do tradycji muzyki latynoamerykańskiej i afrykańskiej, sytuując w centrum uwagi zarówno precyzję kompozycji, jak i improwizatorską swobodę.